Met Pinksteren herdenken we dat Gods Geest in vuur neerdaalde over de twaalf apostelen. Vandaar de duifvormige vlammetjes in het feestsymbool dat priester Jan Rossey in 2007 koos voor het Pinksterfeest.
Het Pinksterverhaal (Hand 2, 1-40)
In zijn boek Handelingen der apostelen vertelt Lucas in het vervolg op zijn evangelie dat joden uit alle hoeken van de wereld in Jeruzalem waren voor Sjavoeot of Wekenfeest, vijftig dagen na Pesah. Joden herdenken dan dat God in vuur en wolken aan Mozes verscheen op de berg Sinaï en hem de tien geboden gaf. Ook de volgelingen van Jezus waren in Jeruzalem. Zij hielden zich die dag gedeisd. Plots, zo vertelt Lucas, was er een gedruis in hun schuilplaats. Er verscheen hun iets dat op vuur geleek en zich in tongen verdeelde boven hun hoofd. Zij werden vervuld van de Heilige Geest.
Het woord tongen is goed gekozen omdat vanaf dat moment hun tongen los kwamen. Ze gooiden ramen en deuren open en Petrus durfde ongedwongen getuigen over de gerechtelijke dwaling waardoor Jezus, de langverwachte Messias, was gekruisigd. Petrus vond een verwoording die iedereen raakte, welke taal men ook sprak. Drieduizend mensen lieten zich toen dopen schrijft Lucas. De apostelen namen de leiding van die nieuwe stroming. Daarom aandacht voor een glasraam met de twaalf erop.
Neogotisch glasraam (1864)
Het glasraam met de apostelen is het vierde van een set van vijf dat koor en apsis van de kerk extra kleur geeft. Jean-Baptiste Bethune (1821-1894) ontwierp en maakte ze in zijn glazeniersatelier in Gent in 1864 en 1867. Hij had de gotische stijl voor ogen. Dit zien we aan het natuurstenen maaswerk met spitsbogen. De originele ontwerptekeningen worden bewaard in het archief van Bethune in het kasteel van Marke. De keuze van het harde blauw en rood in het glasraam met de apostelen mag ons doen denken aan de Notre Dame in Parijs omdat Bethune voor die kathedraal ooit restauratietekeningen ontwierp.
In 1993 kregen de ramen een grondige opknapbeurt door het atelier Espinosa-Verwaetermeulen uit De Pinte: verwijderen, meenemen, reinigen, beschadigd lood en ontbrekende of gebarsten glaasjes vervangen in de passende kleur en zo correct mogelijk terugplaatsen in de kerk.
Twaalf apostelen
Uit Zijn vele volgelingen selecteerde Jezus na gebed twaalf bevoorrechten: zij vertegenwoordigen de twaalf stammen van Israël. God zou een nieuw verbond (‘testamentum’) sluiten met een nieuw Godsvolk (‘ecclesia’): namelijk met al wie ervoor open staat. Jezus gaf hen de naam ‘apostelen’ wat ‘gevolmachtigden’ betekent. Zij mogen dus optreden in Zijn naam en Geest.
Bethune bleef trouw aan de manier waarop apostelen een slordige vijfhonderd jaar geleden werden afgebeeld. Vooreerst blootsvoets omdat Jezus zou gezegd hebben aan wie Hem wou volgen ‘Schaf je voor onderweg geen reistas aan, noch extra kleren, en ook geen sandalen en geen stok’ (Mat 10, 8-10). Ten tweede hebben ze elk een nimbus of aureool rond het hoofd: ze stralen heiligheid uit. Ten derde zijn ze herkenbaar aan het attribuut dat hen doorheen de eeuwen is toegekend. Meestal verwijst dat naar de manier waarop ze werden gedood of naar een anekdote uit hun leven.
Een extraatje van Bethune is dat elk een perkamenten tekstrol vasthoudt met daarin één punt uit de twaalf artikels van onze apostolische geloofsbelijdenis, het credo. Ze zijn van op de begane grond eigenlijk niet te lezen. De naametiketten onder hun voeten zijn dat wel.
Verrekijker
Om de ramen te bestuderen heb je een verrekijker nodig. Moet je echt eens doen, tenminste als je achter de communiebank durft. Je kunt het ook buiten doen, best ’s avonds als het licht in de kerk brandt. Gelukkig analyseerde en beschreef pastoor Jan Rossey in 2003, bij het jubileum 150 jaar neogotische kerk, de vijf glasramen nauwkeurig. Hij hield toen al van monnikenwerk. In het vierlobbige rozet bovenaan staan de symbolen van de vier evangelisten: in wijzerzin een arend voor Johannes, een leeuw voor Marcus, een rund voor Lucas en een engel voor Mattheüs.
Vier maal drie
Daaronder staat het eerste trio: de vertrouwelingen die aanwezig waren bij de voornaamste gebeurtenissen in Jezus’ leven. Petrus is herkenbaar aan de sleutels van het Rijk Gods die hij van Jezus kreeg (Mat 16,18-19). Naast hem zijn broer Andreas, herkenbaar aan de X-vorm van het kruis waaraan hij werd gekruisigd. Over hen meer eind juni. Wie iets weet over Compostela zal Jacobus (de meerdere) wel herkennen aan zijn pelgrimsstaf met kalebas of Sint-Jacobschelp (niet goed zichtbaar).
Het volgende drietal bestaat uit ten eerste Johannes, zoals zijn broer Jacobus een visser. Hij was de jongste apostel, vandaar de enige zonder baard. Hij overleefde o.a. het drinken van een gifbeker, vandaar zijn attribuut. Johannes overleed van ouderdom op het eiland Patmos, waar hij een openbaring over de eindtijd beschreef. Filippus was, samen met Bartholomeüs naast hem, leerling van Johannes de Doper. Filippus draagt een kruis omdat hij daaraan stierf nadat hij eerst was gestenigd. Filippus bracht Bartholomeüs, ook Nataniël genoemd, met Jezus in contact. Hij werd gevild voor men hem kruisigde, vandaar het mes.
Het derde trio bestaat uit Thomas, vooral bekend als de ‘ongelovige’ omdat hij pas geloofde dat Jezus was verrezen nadat Hij hem was verschenen. Waarom heeft hij een winkelhaak vast? Hij is er natuurlijk niet aan gestorven, maar een legende vertelt dat hij in India van een koning veel geld kreeg om een paleis te bouwen. Het geld deelde hij echter uit aan de armen en volgens Thomas had de koning daardoor een hemels paleis verworven. De vorst kon daar niet echt om lachen. Thomas werd gedood omdat hij geen afgoden wou eren. Mattheüs, de tollenaar Levi, is herkenbaar aan een bijl, hoewel niet zeker is of hij daarmee gedood werd. Jacobus de mindere, misschien (half)broer van Jezus en eerste bisschop van Jeruzalem, draagt een knuppel of volderstaf waarmee men zijn hoofd had ingeslagen.
In de onderste rij tenslotte staat Simon de zeloot of ijveraar. Men aanvaardde niet dat hij afgodsbeelden vernielde en werd daarvoor gekruisigd, onthoofd of in tweeën gezaagd. Bethune koos voor de zaag. Judas Taddeüs, een familielid van Jezus, schreef een briefje dat in ons Nieuw Testament is opgenomen, vandaar het boekje in zijn handen. Hij zou samen met Simon, die naast hem staat, gedood zijn. Matthias staat als laatste omdat hij de apostel is die door de elf werd gekozen ter vervanging van Judas Iskariot, die Jezus had verraden. Zo waren ze weer met twaalf. Mattias werd circa 64 onthoofd met een bijl.
Uitverkoren zijn is duidelijk niet altijd een zegen.
Eric Colenbier (Werkgroep Heemkunde Sint-Kruis)
Bronnen: Karel Dendooven in ‘De kerk H. Kruisverheffing in Sint-Kruis. Vroeg voorbeeld van rijpe neogotiek’, p. 44 en Jan Rossey in hetzelfde boek, p. 71 tot 80, waar elk van de vijf glasramen uitvoerig wordt beschreven. Het boekje is nog aan 10 € te verkrijgen op het pastoriesecretariaat; https://erfgoedbrugge.be/sint-kruisheiligekruisverheffingkerk; Claeys Jo en Vincke Kathy (2002), Sanctus. Meer dan 500 heiligen herkennen en idem (2019), Kunst & christendom. 300 taferelen, beide uitgegeven door Davidsfonds.
De apostel Thomas met zijn winkelhaak en de banderol met als geloofspunt: ‘Hij is verrezen op de Derde Dag volgens de schriften’.
