Een weinig inspirerend artikel deze keer, maar misschien wel amusant. Wellicht lette je bij het verlaten van de kerk Heilige Kruisverheffing reeds op de kalligrafische teksten boven de klapdeuren: links een Latijnse en rechts een Nederlandse. Waarom zijn sommige letters rood?
De eerste steen
De rode letters schreeuwen om aandacht omdat het om een chronogram gaat: een tekst waarin een jaartal verborgen zit. Wie de code kent, kan dat jaartal achterhalen door de rode cijfers op te tellen. Je vindt de code in het bijgevoegde schema. We weten niet wie deze tekst schreef, misschien wel pastoor Van Haverbeke, pastoor van 1843-1867. We kennen wel de aanleiding. Dat was ter gelegenheid van de eerstesteenlegging van de huidige kerk. Dat was door bisschop Malou op 28 juni. Waren ook aanwezig: West-Vlaams gouverneur baron De Vrièvre, de Sint-Kruise burgemeester M. J. Visart de Bocarmé die in het kasteel Rooigem woonde en uiteraard ook bouwpastoor Arcadius Godefridus Van Haverbeke. Hun namen en functies komen trouwens in de tekst voor.
Het chronogram was zo sterk opgesteld dat priester G.F. Tanghe, historicus en heemkundige, in 1856 schreef: “De gedachtenisse van deze plegtigheid wordt bewaerd door een jaerschrift gemaakt ter dezer gelegenheid en luidende zoo als volgt (dan volgt de tekst die je op de foto ziet). Dit jaerschrift is, onder alle opzigten, volmaekt, omdat het, zonder een eenig overtollig woord, de namen en de bediening uitdrukt van die persoonen, zonder welker medewerking de kerk niet kon tot stand komen. Het verdient op den voorgevel van het nieuwe gebouw te pralen.”
Het is er nooit van gekomen, tot…..
Boven de linkse deur
Zo’n slordige 150 jaar later inspireerde deze gedachte pastoor Jan Rossey, pastoor van 1997 tot 2008, om die tekst van onder het stof te halen en zichtbaar te maken. Het is wel niet de voorgevel geworden, maar er toch niet al te ver van. Priester Jan, ook fervent kalligraaf, schilderde de tekst zelf boven de linkse deur. Vraag is nu: kun je uit het chronogram afleiden in welk jaar de eerste steen van de kerk werd gelegd?
Boven de rechtse deur
Om te zorgen voor symmetrie en ook wel gewoon omdat het leuk was zelf iets te creëren, schilderde de pastoor boven de rechtse deur een tweede, zelfgeschreven chronogram. Zomaar. Tweede vraag is: in welk jaar schilderde hij beide chronogrammen? Dit ontcijferen is alvast een leuke bezigheid tijdens deze opgesloten winterdagen. Nog leuker is om dit ter plaatse in de kerk zelf te doen met de (klein)kinderen. Vergeet dan niet potlood, papier en deze krant.
Hoe ontcijfer je een chronogram?
De rode letters staan telkens voor een Romeins cijfers. Een I en een J staan voor 1 (één vinger; in steen gekapt ziet een Latijnse J er ook uit als een I), een V en een U staan voor 5 (vijf vingers van een open hand of een halve X; in steen gekapt ziet ook een Latijnse U er uit als een V), een X voor 10 (twee open handen of twee V’s aan elkaar), een L voor 50 (met wat verbeelding een halve C), een C voor 100 (van centum, vandaar cent), een D voor 500 (met wat verbeelding een halve M die dan gesloten werd) en een M voor 1 000 (van mille, denk aan een mijl die duizend passen telde).
En nu tellen maar.
Eric Colenbier (Werkgroep Heemkunde Sint-Kruis)
Bronnen: Dendooven, K. (2003) De kerk van de H. Kruisverheffing in Sint-Kruis. Een vroeg voorbeeld van rijpe neogotiek, p. 31; Tanghe G.F., (1856) Beschryving van Sint-Kruis, p. 40.
| Romeins cijfer | Arabisch cijfer | Aantal in de Latijnse tekst | totaal | Aantal in de Nederlandse tekst | totaal |
| I of J = | 1 | ….. x 1 = | ….. x 1 = | ||
| V of U = | 5 | ….. x 5 = | ….. x 5 = | ||
| X = | 10 | …. x 10 = | …. x 10 = | ||
| L = | 50 | …. x 50 = | …. x 50 = | ||
| C = | 100 | … x 100 = | … x 100 = | ||
| D = | 500 | … x 500 = | … x 500 = | ||
| M = | 1 000 | … x 1 000 = | … x 1 000 = | ||
| Totaal = jaartal | Eerstesteen-legging op 28 juni van |
jaar ………….. |
Geschilderd door Jan in het |
jaar …………….. |